70
Nghiên cứu Tôn giáo. Số 5 - 2015
HÀ HUY TOÀN *
MẦU NHIỆM BA NGÔI TRONG BƯỚC CHUYỂN THẦN HỌC
KITÔ GIÁO
Tóm tắt: Theo Kinh thánh, Chúa có ba ngôi nhất thể: ba ngôi vị
khác nhau về vai trò và chức năng nhưng thống nhất với nhau về
bản thể và mục đích. Đó là Mầu nhiệm Ba Ngôi. Đây là một chủ đề
lớn cho cả khoa học lẫn thần học trong suốt chiều dài lịch sử kể từ
khi xuất hiện Kitô giáo. Bài viết này tìm hiểu Mầu nhiệm Ba Ngôi
theo các khía cạnh nói trên, phân tích và giải thích tại sao Chúa lại
có ba ngôi nhất thể như vậy.
Từ khóa: Mầu nhiệm, Ba Ngôi, Kitô giáo, Công giáo, logic, thần
học, giáo hội.
1. Về thuật ngữ “Mầu nhiệm Thiên Chúa Ba Ngôi”
Trước hết, cần phải làm rõ tên gọi cho các tôn giáo về Chúa. Thật ra,
chỉ có một tôn giáo duy nhất về Chúa, nhưng tôn giáo này bị phân hóa
thành nhiều nhánh khác nhau làm cho tất cả các nhánh đó đều được gọi
tên chung thành “các tôn giáo về Chúa”. Theo ngôn ngữ Israel, Christ
(thường được chuyển dịch sang Việt ngữ thành Chúa) có nghĩa là Tẩy
rửa; Jesus có nghĩa là Cứu độ hoặc Cứu vớt; Jesus Christ (Chúa Cứu độ
hoặc Chúa Cứu vớt) có nghĩa là “Tẩy rửa Cứu vớt” hoặc “Cứu vớt bằng
Tẩy rửa”. Vì xác lập “Mầu nhiệm Ba Ngôi” (Trinité) nên Jesus Christ
phải được hiểu sát nghĩa nhất là “Tẩy rửa Cứu vớt bằng Mầu nhiệm Ba
Ngôi”. Vậy từ đó có thể suy ra rằng, Christianity (thường được chuyển
dịch sang Việt ngữ thành Kitô giáo hoặc Thiên Chúa giáo) là tôn giáo tẩy
rửa tâm hồn cho nhân loại bằng Mầu nhiệm Ba Ngôi được xác lập bởi
Chúa Jesus làm cho nhân loại thoát khỏi đời sống dã man như ma quỷ
vốn được ẩn dụ thành Địa ngục để được sống đời sống thánh thiện như
thiên thần, vốn được ẩn dụ thành Thiên đàng.
Vì Kinh Thánh nói Chúa ở mọi nơi vào mọi lúc nên Christianity trong
Anh văn cũng như nguyên gốc Latinh hoặc Christianisme trong Pháp ngữ
* Cử nhân Triết học, Giáo viên trường Trung học Phổ thông Chương Mỹ B, Hà Nội.
Hà Huy Toàn. Mầu nhiệm Ba Ngôi…
71
cần phải được chuyển dịch sang Việt ngữ thành Chúa giáo mới thật sát
nghĩa làm cho danh xưng này được Việt hóa hoàn toàn, hoặc cứ gọi bằng
nguyên gốc Latinh đã được Việt hóa thành Kitô giáo cũng được để giữ
nguyên mối liên hệ lịch sử giữa chữ viết Việt Nam với chữ viết Latinh,
nếu chuyển dịch Christianity hoặc Christianisme thành Thiên Chúa giáo
thì “Thiên Chúa giáo” không thể hiện được hết ý nghĩa đích thực cho
“Christianity” hoặc “Christianisme”, vì Thiên Chúa chỉ có nghĩa là Chúa
Trời nên danh xưng này dễ làm cho người ta hiểu sai rằng Chúa chỉ có ở
trên Trời, hiểu như vậy rất sai lạc so với Kinh Thánh. Tức là trong quan
hệ ý nghĩa với “Christianity” hoặc “Christianisme”, Chúa giáo cũng như
Kitô giáo sát nghĩa hơn nhiều so với Thiên Chúa giáo. Bởi lẽ, nếu Thiên
Chúa giáo chỉ cho thấy Chúa ở trên Trời thì Chúa giáo cũng như Kitô
giáo lại phải cho thấy Chúa ở mọi nơi vào mọi lúc (cả trên Trời lẫn dưới
Đất, cả trong Ta lẫn ngoài Ta, cả không gian lẫn thời gian, v.v.). Đó
chính là lý do để tôi chỉ nói “Chúa giáo” hoặc “Kitô giáo” mà không nói
“Thiên Chúa giáo” như nhiều người vẫn nói như vậy. Trong bài viết này,
tôi sẽ chỉ dùng nguyên gốc Latinh đã được Việt hóa, tức là Kitô giáo.
Mầu nhiệm Ba Ngôi thể hiện phổ biến nhất qua Kinh Dấu Thánh giá
với nội dung ngắn gọn như sau: “Nhân danh Cha, và Con, và Thánh
thần, Amen”. Vừa đọc to hoặc đọc nhẩm vừa dùng tay phải chạm lên
trán, ngực và vai trái rồi vai phải tạo thành một hình chữ thập. Kinh Dấu
Thánh giá kết thúc bằng việc chắp hai tay ở trước ngực, hoặc hôn bàn tay
làm dấu thánh giá. Dấu Thánh giá là một cử chỉ thông dụng nhất để tuyên
xưng đức tin Kitô giáo. Các Kitô hữu (Christians) thường làm dấu Thánh
giá để nói lên niềm tin vào công cuộc cứu độ đối với loài người được
thực hiện bởi Chúa Jesus khiến Ngài phải chịu chết trên thập giá1.
Tuy nhiên, Mầu nhiệm Ba Ngôi chỉ thể hiện rõ ràng nhất qua Kinh Tin
kính (tiếng Latinh: Symbolum Apostolorum hoặc Symbolum Apostolicum)
được xem là một lời tuyên bố đức tin Kitô giáo ngay từ thời sơ khai.
Kinh này được sử dụng rộng rãi trong hầu hết các giáo phái thuộc về Kitô
giáo như: Công giáo, Tân giáo (Tin Lành), Anh giáo, Chính Thống giáo,
v.v… Kinh Tin kính có nội dung đầy đủ như sau:
Bản Latinh:
Credo in Deum Patrem omnipotentem, Creatorem caeli et terrae,
et in Iesum Christum, Filium Eius unicum, Dominum nostrum,
72
Nghiên cứu Tôn giáo. Số 5 - 2015
qui conceptus est de Spiritu Sancto, natus ex Maria Virgine,
passus sub Pontio Pilato, crucifixus, mortuus, et sepultus,
descendit ad ínferos, tertia die resurrexit a mortuis,
ascendit ad caelos, sedet ad dexteram Patris omnipotentis,
inde venturus est iudicare vivos et mortuos.
Credo in Spiritum Sanctum,
sanctam Ecclesiam catholicam, sanctorum communionem,
remissionem peccatorum,
carnis resurrectionem,
vitam aeternam.
Amen.
Bản dịch tiếng Việt:
Tôi tin kính Đức Chúa Trời là Cha phép tắc vô cùng dựng nên trời đất.
Tôi tin kính Đức Chúa Jesus là Con Một Đức Chúa Cha cùng là Chúa
chúng tôi;
bởi phép Đức Chúa Thánh thần mà Người xuống thai, sinh bởi Bà
Maria đồng trinh
chịu nạn đời quan Phongxiô Philatô (Pontio Pilato), chịu đóng đinh
trên cây Thánh giá, chết và táng xác;
xuống ngục tổ tông, ngày thứ ba bởi trong kẻ chết mà sống lại;
lên Trời ngự bên hữu Đức Chúa Cha phép tắc vô cùng;
ngày sau bởi Trời lại xuống phán xét kẻ sống và kẻ chết.
Tôi tin kính Đức Chúa Thánh thần.
Tôi tin Hội Thánh hằng có ở khắp thế này, các thánh thông công.
Tôi tin phép tha tội.
Tôi tin xác loài người ngày sau sống lại.
Tôi tin hằng sống vậy.
Amen2.
Trong Giáo lý Công giáo, có câu hỏi số 39 được đặt ra như sau: Mầu
nhiệm Trung tâm của Đức tin và Đời sống Kitô giáo là gì? Câu hỏi này
